અહિંસક સમાજ શું શક્ય છે? ભાગ – ૩ (માંસાહાર અને શાકાહાર)

અહિંસક સમાજ  શું શક્ય છે? ભાગ – ૩ (માંસાહાર અને શાકાહાર)

ગુજરાતના એક ક્રાંતિકારી વિચારક મનાતા સ્વામિ

ગુજરાતના એક ક્રાંતિકારી વિચારક મનાતા સ્વામિએ ગૌ-હત્યા બંધીને અહિંસાનો અતિરેક ગણાવ્યો છે. તેઓશ્રીએ એક પુસ્તક લખ્યું છે “ત્યાગ, અહિંસા અને આતંકવાદ”.

આપણે “અહિંસા” પુરતી આપણી ચર્ચાને મર્યાદિત રાખીશું. જ્યારે ગાંધીજીને અને અહિંસાને સાંકળીએ તો ગાંધીજીને અન્યાય ન થાય તે માટે ગાંધીજીની “અહિંસા” ની વ્યાખ્યાને સમજી લેવી જોઇએ. “સત્યાગ્રહ”ની વ્યાખ્યાને પણ સમજી લેવી જોઇએ.

“અહિંસા”, સાપેક્ષ હોય છે. ઓછામાં ઓછી હિંસા, એટલે અહિંસા. જબલપુરના એક ચાર રસ્તા ઉપર ગાંધીજીનું પુતળું છે. તેની નીચે લખ્યું છે કે “જો મારે કાયરતા અને હિંસા વચ્ચે પસંદગી કરવાની આવે તો હું હિંસા પસંદ કરું”.

જો કોઈ એક કામ એક લાકડી મારવાથી પતી જતું હોય તો બે લાકડી ન મારવી. અહિંસાનું શસ્ત્ર તેની સામે જ ઉઠાવી શકાય જે કાયદાના શાસનમાં માનતો હોય અને તેને તમારા ઉપર પ્રેમ હોય. જો કે તમે તેનું પારખું કરી શકો. કાઠીયાવાડના એક બાપુ પાસે ગાંધીજી સત્યાગ્રહ કરવા ગયા. સત્યાગ્રહ ઉપર (ઉપવાસ ઉપર) બેઠા પણ ખરા.  તે બાપુ તો વાટાઘાટો કરવા પણ તૈયાર ન હતા. વળી તે બાપુએ કહ્યું કે મારે તો સારું થશે કે જો ગાંધીજી ઉપવાસમાં મરી જશે તો મારું ગામ તો તીરથ થશે. ગાંધીજી ઉપવાસ બંધ કરીને ભાગી ગયા હતા.

અહિંસાનો અતિરેક છે?

ઉપરોક્ત સ્વામીજીને લાગે છે કે ગાય અને બળદ ની હત્યાની બંધી કરવી અને તેના માંસની બંધી કરવી તે અહિંસાનો અતિરેક છે. કોઈ પણ બાબતમાં અતિરેક યોગ્ય નથી. તે વાત સાચી છે.

અહિંસામાં અતિરેક કોને કહેવો તે નક્કી કરવું અઘરું છે અને તે વ્યક્તિગત પણ છે. વળી તે બીજા ઘણા પરિબળો ઉપર અવલંબે છે.

જોકે સ્વામીજી તે બાબતમાં આગળ વધુ લખે છે. ગાય અને બળદ (ખસી કરેલો સાંઢ), આર્થિક રીતે પોષાય તેમ નથી. સાંઢને ખસી કરવી તે પણ હિંસા છે પણ તે વગર છૂટકો નથી. કારણ કે સાંઢ આક્રમક હોય છે.  સો ગાયો વચ્ચે એક સાંઢ પૂરતો હોય છે. એટલે બાકીના સાંઢને ખસી કરી બળદ બનાવવા જ પડે. આજનો જમાનો ટ્રેક્ટરનો છે. બળદ હવે નિરુપયોગી થઈ ગયા છે. ગાય સતત દુઝણી હોતી નથી. ગૌશાળાઓમાં પણ હવે ગાય અને બળદ આર્થિક રીતે પોષાય તેમ રહ્યા નથી. આ બધા કારણસર તેમની કતલ કરવી જરુરી છે અને જેઓ માંસાહાર કરતા હોય તો તેમને માંસાહાર કરવા દેવો.  સ્વામીજીની પાસે પોતાની ગૌશાળા છે અને ગૌશાળાનો તેમને અનુભવ છે. તેના આધારે તેઓ માને છે કે ગૌશાળા આર્થિક રીતે પોષાય તેમ નથી.

શું ગૌશાળા આર્થિક રીતે પોષાય તેમ નથી?

આજ બ્લોગ સાઈટ ઉપર “ગૌ હત્યાબંધી વિષે દંભીઓનું દે ધનાધન” વિષે બે લેખ આપેલા છે, તેને વાંચી જવા વિનંતી છે. આમ કહેવા પાછળનો હેતુ, પુનરાવર્તન ન કરવાનો છે.

જ્યાં સુધી માનવસમાજ જમીન ઉપર ખેતી કરે છે ત્યાં સુધી પશુઓ અનિવાર્ય છે.

આપણે બધા પ્રાણીઓ માટે બળદ શબ્દ વાપરીશું. બળ એટલે ઉર્જા અને “દ” એટલે ઉર્જા આપનાર. બળદ દ્વારા થતી ખેતી કુદરતી છે. આ ખેતી શ્રેય છે. જો કે માણસ જે કંઈ વિચારે અને કરે તે બધું જ કુદરતી છે. પણ ઈશ્વરે માણસને બુદ્ધિ આપી છે એટલે માણસની જવાબદારી વધે છે. માણસ વિરોધાભાસી નિર્ણયો લઈ શકે છે. પણ પૃથ્વી ઉપર વાતાવરણનું સંતુલન જળવાઈ રહે તે જવાબદારી માણસની છે.

“ટ્રેક્ટરનો જમાનો છે એટલે બળદ નકામા થઈ ગયા છે”. જમાનો ટ્રેક્ટરનો છે તે પર્યાવરણવાદીઓને માન્ય નથી.

સર્વોદય કાર્યકર જુગતરામ કાકા પાસે ઝીણાભાઈ દરજી ગયા હતા અને તેમને મોટર કાર આપવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. જુગતરામ કાકાએ સપ્રેમ ના પાડી. તેથી તેમણે ટ્રેક્ટર આપવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. એટલે જુગતરામ કાકાએ પૂછ્યું કે “તમારું ટ્રેક્ટર પોદળો મૂકે છે?”

 “ગૌ સૃષ્ટિના પ્રાણીઓ આર્થિક રીતે પરવડે કે નહીં?”  તેનું અર્થ શાસ્ત્ર અને ગણિત તમે સરવાળા-બાદબાકીમાં ન કરી શકો. એક કિલોગ્રામ અનાજ અને એક કિલોગ્રામ સોનું એમાં મોઘું કોણ તે સામાજીક અર્થશાસ્ત્રના નિયમોને આધારે નક્કી કરાય છે. વાસ્તવમાં જમીન અને અન્ન અમૂલ્ય છે.  પહેલું પૂનર્પ્રાપ્ય નથી, બીજું પૂનર્પ્રાપ્ય છે. આપણે જમીનની માલિકીના, ગામડાની સંરચનાના અને શહેરોની સંરચનાના ખ્યાલો બદલવા પડશે. અને તે માટે મન ખુલ્લું રાખી કાયદાઓ અને નિયમો ઘડવા પડશે. ન્યાયાલયો ઉપર સૌથી મોટો બોજો સ્થાવર મિલ્કતની માલિકીને લગતા, અને અણઘડ સરકારી અમલદારોએ લીધેલા ચૂકાદાની સામે થયેલી અપીલોના કેસોનો જ છે.

ટ્રેક્ટર એક મશીન છે. ટ્રેક્ટર દ્વારા ખેતી કરવી એ એક રીત છે.

ટ્રેક્ટરનું આયુષ્ય કેટલું?

ટ્રેક્ટર દ્વારા ખેતી કરવી તે રીતનું પણ આયુષ્ય કેટલું?

ટ્રેક્ટર એક અવિદ્યા છે. બળદ કે પાડો, એ વિદ્યા છે. અવિદ્યા એ અધૃવ છે.

ટ્રેક્ટર એક અવિદ્યા છે. બળદ કે પાડો, એ વિદ્યા છે. અવિદ્યા એ અધૃવ છે. વિદ્યા એ ધૃવ છે. જે ધૃવ ને છોડીને અધૃવનું સેવન કરે છે તેનું ધૃવ પણ નાશ પામે છે અને અધૃવ તો નાશ પામેલું જ છે. તમે ટ્રેક્ટરને લાવ્યા એટલે બળદ નકામો થઈ ગયો. અને ટ્રેક્ટર તો નાશ પામવાનું જ છે. ભૂગર્ભતેલના ભંડાર અમાપ નથી. તે ૪૦ વર્ષ ચાલે એટલા છે. તે પછી શું?

ટ્રેક્ટર માણસે બનાવેલું મશીન છે. બળદ ઈશ્વરે (પ્રકૃતિએ) બનાવેલું મશીન છે. મનુષ્ય ઈશ્વરથી કુશળ ન હોઈ શકે.

પ્રકૃતિ રહી દુર્જેય પરાજિત હમ સબ ભૂલે થે મદમેં

હાં કિ, ગર્વરથમેં તુરંગસા જો ચાહે જિતના જુત લે (પ્રલય મહાકાવ્ય)

સરકાર ખેડૂતોને તેમના ઉત્પાદનના પોષણક્ષમ ભાવ નક્કી કરી આપે. ખેડૂતોના દેવા માફ કરવા તે સાચો ઉપાય નથી. આવા ઉપાયોને અવારનવાર સ્વિકૃતિ આપી ન શકાય. આવા ઉપાયો કરવાથી ખેડૂતોની આદતો બગડે છે. ખેડૂતો દ્વારા થતી આત્મહત્યાઓ ઉપર સંશોધન થવું જોઇએ. સામાજીક રીતરિવાજોના ખર્ચાઓને કારણે પણ તેમને પૈસાની તંગી પડતી હોય છે. વિલાયતી ખાતર બનાવતા કારખાનાઓ સદંતર બંધ કરી દેવા જોઇએ. દેશી ખાતર જ શ્રેષ્ઠ ખાતર છે. ભલે ઓછું ઉત્પાદન થતું હોય પણ લાંબા ગાળે અને સરવાળે તે ખાતર જ જમીનને માટે અને ઉત્પાદનની વૃદ્ધિ માટે યોગ્ય છે. ટપક પદ્ધતિ, ખેત તલાવડી, અપાર વૃક્ષો, ગૌ મૂત્રનો વ્યાપક ઉપયોગ, કૃષિ આધારિત ઉદ્યોગો અને તેના વેપારનું ખેડૂતો દ્વારા જ સંચાલન, ખેડૂતોનો ઉદ્ધાર કરી શકશે.

ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય પર્યાવરણનો રક્ષક છે. ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય પોદળો મુકે છે. તેનું ખાતર બનાવી શકાય છે અને તેનું બળતણ પણ કરી શકાય છે. ટ્રેક્ટર પ્રદુષણ યુક્ત ધુમાડો છોડે છે. ટ્રેક્ટર બગડે તો કુશળ કારીગરની જરુર પડે છે. ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય અને ટ્રેક્ટરની સરખામણી થઈ ન શકે.

તમે હિસાબ માંડો. ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય કેટલું ખાતર આપે છે? ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય કેટલી જમીન સુધારે છે? ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય પોતાની દવા પોતે કરી શકે છે. ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય પોતાની મેળે ઘરે આવી શકે છે.  ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય પોતાનો બચાવ પોતે કરી શકે છે. ગૌસૃષ્ટિનો સભ્ય રીપ્રોડક્ટીવ છે. ટ્રેક્ટર આમાંનું કશું જ નથી. તમે એનો પણ હિસાબ લગાવો કે વિલાયતી ખાતરના કારખાના પાછળ કેટલો ખર્ચો થાય છે. તે કેટલી જમીન રોકે છે. આ ખાતરના કારખાના કેટલી જમીન બરબાદ કરે છે. ખાતરના ટ્રાન્સ્પોર્ટેશનમાં કેટલો ખર્ચો થાય છે. ખાતરના કારખાનાને જે કંઈ સવલતો સરકારે આપી છે તેનો પણ હિસાબ કરો. આ બધાની કિંમતનો સરવાળો કરો અને તેને દેશી ખાતરથી થતી ખેતીના ખર્ચામાંથી અને ગૌશાળાના ખર્ચામાંથી બાદ કરો.

એપ્રોપ્રીએટ ટેક્નોલોજી

જો તમે ટૂંકા ગાળાનો હિસાબ માંડતા હો તો …. આ બધી વાતો છોડો. આપણે હિસાબ જુદી રીતે લગાવીએ. ગૌસૃષ્ટિનું કોઈ પણ પ્રાણી નિરુપયોગી નથી. દરેક પ્રાણી ઉર્જાવાન છે. પણ આપણે તેની ઉર્જાના ઉપયોગની શક્યતાઓને વિચારી નથી. તેથી તેની ઉર્જાનો ઉપયોગ કરી શકાય તેવી તકનિકીઓ વિકસાવી નથી. આપણે ધારી લીધું છે કે આવી તકનિકીઓ વિકસી જ ન શકે.

દરેક પ્રાણીને કેળવી શકાય છે. તમે પ્રાણીઓની ઉર્જાથી વિજળી ઉત્પન્ન કરી શકો છો. તેના થી લીફ્ટ ચલાવી શકો (ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં). તમે તેલઘાણીમાં તે ઉર્જાનો ઉપયોગ કરી શકો છો. તેલઘાણીનો ખોળ પશુઓ માટે શ્રેષ્ઠ વિટામીન છે. તમે નાના અંતરમાં તેનો વાહન ચલાવવામાં ઉપયોગ કરી શકો છો. તેના ખાતરનો અને તેમાંથી નિકળતા ગેસનો ઉપયોગ ગેસના સીલીન્ડર ભરવાની ટેકનિક વિકસાવીને કરી શકો છો. તમે બીજી અનેક રીતે તેની ઉર્જાનો ઉપયોગ કરી શકો છો. આપણી ટેક્નોલોજી એપ્રોપ્રીએટ ટેક્નોલોજી હોવી જોઇએ. નફા તોટાનો હિસાબ, તમે હિસાબ કેવી રીતે કરો છો તેના ઉપર આધાર રાખે છે.

જો મનુષ્યજાતિએ સ્વકેન્દ્રી થવું ન હોય તો, પ્રાકૃતિક યંત્રો સાથે મનુષ્યના યંત્રો સ્પર્ધા જ ન કરી શકે. જો આમ ન હોત તો પશ્ચિમી સત્તાને ભારતમાં વણકરોના આંગળા કાપી નાખવાની જરુર પડી ન હોત. મહાત્મા ગાંધીએ ખાદીનો પ્રચાર શા માટે કરેલો? મહાત્મા ગાંધીનો પહેલો સવાલ એ હતો કે “તમે ભારતના ગરીબોને તાત્કાલિક રોજી, કેવી રીતે આપી શકશો?

આજ બ્લોગ સાઈટ ઉપર “નવ્ય સર્વોદયવાદ” ઉપલબ્ધ છે. વિસ્તૃત માહિતિ માટે તમને તે વાંચવાની વિનંતિ છે.

“ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ગૌ-સૃષ્ટિ સાથે જે લાગણીશીલતાનું પરિબળ સંકળાયેલું છે તેની સદંતર અવગણના કરી ન શકાય. ભારતીયોને તમે કૃતઘ્ન (હરામખોર) થવાની ફરજ પાડી ન શકો. દરેક દેશને પોતાની માનસિકતા હોય છે.

ગૌ-હત્યા બંધીનો વિરોધ વાસ્તવમાં કોને છે?

મુસ્લિમોને ગૌ-હત્યા બંધી સામે વિરોધ નથી. જે કંઈ વાંધો છે તે સામ્યવાદીઓને અને ખ્રીસ્તીઓને છે. સામ્યવાદીઓને એટલા માટે છે કે તેઓ જ્યારે સત્તામાં ન હોય ત્યારે વિખવાદ અને અરાજકતા ફેલાવવામાં માને છે. પ્રણાલીઓને ધર્મ સાથે જોડી તેઓ વિખવાદ ઉત્પન્ન કરે છે. વિભાજન દ્વારા તેઓ અરાજકતા ફેલાવવા માગે છે.

સામાન્ય ખ્રીસ્તીઓ નિરુપદ્રવી છે. પણ તેમના શાસકો અને પાદરીઓ લાંબાગાળાનું વિચારે છે. જો તેમને સમજવા હોય તો તમારે રાજીવ મલહોત્રાએ લખેલ પુસ્તકો જેમકે “બ્રેકીંગ ઈન્ડિયા”, “વી આર ડીફરન્ટ”, “ઈન્દ્રાજ઼ નેટ” અને “બેટલ ફોર સંસ્કૃત” જરુર વાંચવા. યુ-ટ્યુબ ઉપર તેમના પ્રવચન અને સંવાદો ઉપલબ્ધ છે.  અમેરિકા ભલે પોતાને “માનવીય હક્કો”નો પુરસ્કર્તા માનતું હોય પણ તેની કાર્યશૈલી “મુસ્લિમ આતંક”વાદીઓ પ્રત્યે ભેદભાવ વાળી જ રહી છે. તેમને મન કેટલાક આતંકવાદીઓ ગ્રુપો સારા અને કેટલાક આતંકવાદી ગ્રુપો ખરાબ હોય છે. ખ્રીસ્તી આતંકવાદથી તો તે પોતાને સાવ અજ્ઞાની જ રાખે છે. ભારતમાં સામ્યવાદીઓનો, ખ્રીસ્તી પાદરીઓનો અને કટ્ટર મુસ્લિમોનો એક સમાન એજન્ડા છે. આપણામાંના કેટલાક સુજ્ઞ લોકો તેમના તર્કશાસ્ત્રથી ભોળવાઈ જાય છે. તેથી તેઓ તેમની પ્રત્યે કંઈક વધુ પડતા (તેને આપણે અતિરેક કહીશું), સહિષ્ણુ અને રીસ્પેક્ટફુલ બની ગયા છે.

ગાંધીજી જવાહરના માનસને સમજી શકતા હતા

ગાંધીજી જ્યારે જીવતા હતા ત્યારે તેમના વ્યક્તિત્વને કારણે કોંગ્રેસી નેતાઓ તેમના સિદ્ધાંતોને નકારી શકતા ન હતા. ગાંધીજીએ કહેલ કે તેઓ “જવાહરને સમજી શકે છે. પણ તેમના સમાજવાદને સમજી શકતા નથી”.

ગાંધીજી “જવાહર”ને સમજી શકે છે તેમાં  ઘણું સમાયેલું છે.  ગાંધીજી સમજતા હતા કે નહેરુ એક “નૉટી બૉય” છે. નહેરુનું તત્કાલિન કોંગ્રેસ સંગઠન ઉપર એટલું બળ ન હતું. પણ નહેરુ યુવાનોના પોસ્ટર બૉય હતા. એટલે તેઓ કોંગ્રેસને તોડવા માટે સક્ષમ હતા. જો તે વખતના નાજુક સમયમાં કોંગ્રેસ તૂટે તો દેશના બે કરતાં વધુ, એટલે કે કદાચ છ થી સાત ભાગલા પડી શકે તેમ હતા. એટલે મહાત્મા ગાંધીએ વ્યુહરચનાના ભાગરુપે, કોઈએ ભલામણ કરી ન હતી તે છતાં પણ, નહેરુને વડાપ્રધાન બનાવ્યા. આ એક હંગામી વ્યવસ્થા હતી. પણ તે પછી થોડા જ સમયમાં મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલ મરી ગયા. નહેરુએ એક પછી એક તેમના પ્રતિસ્પર્ધીઓને દૂર કર્યા. પરિણામ સ્વરુપે શું થયું તે આપણે જાણીએ છીએ. આપણે ત્યાં બહુમતિ ઉપર દમન થયું અને આપણા સુજ્ઞ લોકો મૂર્ખતા કે સ્વાર્થને કારણે તેના હાથા બન્યા.

આઝાદીની શરુઆતમાં ગાંધી-વિચારોનું પ્રબલ્ય રહ્યું હતું. તેથી જ ગૌ-હત્યા બંધી, દારુ-બંધી, અહિંસક સમાજ જેવા સિદ્ધાંતોને ભારતીય બંધારણમાં “આદેશાત્મક સિદ્ધાંતો તરીકે જગા મળી”. પણ નહેરુ ખંધા હતા એટલે તેમણે તેને લગતા કાયદા અને અમલનું કામ રાજ્યો ઉપર છોડ્યું. “જા બીલ્લી કુત્તેકો માર”

શિરીષ મોહનલાલ દવે

ચમત્કૃતિઃ
હા તે જરુર શાકાહારી છે
કોણ કહે છે કે પેલો માંસાહારી છે?
પેલો પણ આમ તો શાકાહારી છે, પણ તે માંસાહારી વાનગીઓ ઉપર પણ હાથ મારે છે. શાકાહાર વગર તેને ચાલતું નથી. માંસાહાર સંપૂર્ણ ખોરાક છે જ નહીં.
જો પેલો એમ માનતો હોત કે તે માંસાહારી છે તો તે
હાડકાના ભૂકાના રોટલા ખાત,
કોથમીરને બદલે મચ્છર અને માખીઓ વાપરત,
તેલને બદલે ટેલો વાપરત,
મીઠાને બદલે મંકોડા નાખત,
મરચાને બદલે લાલ કીડીઓ નાખત,
દાડમને બદલે દાંત નાખત,
પાણી ને બદલે લોહી પીવત…

ટેગ્ઝઃ ગુજરાતના ક્રાંતિકારી વિચારક, અહિંસા, અતિરેક, ગાંધીજી, સત્યાગ્રહ, કાયરતા, કાઠીયાવાડી, ગૌ સૃષ્ટિ, ગાય, બળદ, સાંઢ, બકરી ઘેટાં, ઊંટ, ભેંસ, પાડા, માનવ સમાજ, ઈશ્વર, બુદ્ધિ, પૃથ્વી, વાતાવરણ, પર્યાવરણ, સંતુલન, કુદરતી, પ્રાકૃતિક, ટ્રેક્ટર, ખેતી, પોદળો, વિલાયતી ખાતર, ગૌમૂત્ર, સંરચના, ન્યાયાલય, વિદ્યા, અવિદ્યા, ધૃવ, અધૃવ, મશીન, જવાહર, સમાજવાદ, સામ્યવાદ, ખ્રીસ્તી પાદરીઓ, શાકાહારી, માંસાહારી

 

Read Full Post »

નહેરુવીયન કોંગ ઊંટ કહે આ સમામાં …. ભાગ – ૩

ઊંટના જેમ અઢારે અંગ વાંકા છે તેમ નહેરુવીયન કોંગ્રેસના અઢારે અંગ વાંકા છે. આપણા ગુજરાતી કવિ દલપતરામે “ઊંટ કહે આ સમામાં …. “ વાળી એક કવિતા લખી હતી. જે અહીં જેટલી યાદ રહી તેટલી નીચે લખી છે.

ઊંટ કહે આ સમામાં વાંકા અંગવાળા ભૂંડા ભૂતળમાં પશુ ને પક્ષીઓ અપાર છે.

બગલાની ડોકવાકીં, પોપટની ચાંચ વાકી,

વાઘના તો નખવાંકા, વારણના શીંગવાંકા,

કુતરાની પૂંછ વાંકી, હાથીની તો સુંઢવાંકી,

ભેંસના તો શીંગવાંકા, શીંગડાનો ભાર છે,

સાંભળી શિયાળ બોલ્યું, દાખે દલપતરામ,

અન્યનું તો એક વાંકું, આપના અઢાર છે.

ઊંટભાઈનો તો જરાપણ વાંક નથી. જેમ મનુષ્યો ગધુભાઈની વાત કરે ત્યારે ગધુભાઈનો જરાપણ વાંક હોતો નથી. આ બધી પ્રતિકાત્મક વાતો છે. એટલે ઊંટભાઈઓ અને ગધુભાઈઓ માફ કરે. જોકે ગધુભાઈઓ અને ઊંટભાઈઓએ એવી કોઈ માગણી નથી કરી કે તમે અમારી માફી માગો. તો પણ આપણે માફી માગી લેવી જોઇએ. જેમકે ગૌમાતાએ કદી એવી માગણી કરી નથી કે મને તમે માતા અને માતાજી (દેવી) માનો અને મારી પૂજા કરો. પણ આપણે ભારતીયો થેંકલેસ (કૃતઘ્ન)   નથી કે કોઈ માગણી કરે તો જ બદલો ચૂકવીએ. આપણે તો જે કોઈ આપણને કામ આવે તેની ઉપકારવશ થઈ પૂજા કરીએ. સમૂદ્ર, શસ્ત્રો, ચોપડા, પુસ્તક, ઘર, વિગેરે અનેક વસ્તુઓ છે, જે આપણા કામમાં આવે છે અને આપણે તેની પૂજા કરીએ છીએ. વળી કેટલાક પ્રાણીઓને તો દેવી દેવતાના વાહનો માનીને દેવી દેવતાઓ સાથે તેમને પણ અબીલ, ગુલાલ, કંકુ, ફુલ વિગેરે ચડાવીએ.

પણ આપણી મૂળ વાત નહેરુવીયન કોંગ્રેસી ઉંટની છે. જેના અઢારે અંગ વાંકા છે એટલું જ નહી, એની બુદ્ધિ, મન અને આચાર પણ વાંકા છે.

નહેરુવીયન કોંગ્રેસમાં બુદ્ધિ છે તેમના માનવા પ્રમાણે બુદ્ધિનો ઉપયોગ સર્વ પ્રથમ પોતાને ટકી રહેવા માટે વાપરવાનો અને પછી આપણા વાહલાઓ માટે વાપરવાનો. જો ટકી રહેવા માટે લોકોનું કામ કરવાની જરુર પડે તો તેને વાંકી રીતે જ કરવાનું જેથી કામ કરતાં આપણું હજારગણો વધુ બદલો મળે.

તમે કહેશો કે નહેરુવીયન કોંગ્રેસ સારાકામો પણ વાંકી રીતે કરે છે તેવું શા માટે કહેવાય? પણ આ કંઈ કોઈ સામાન્ય માણસે કરેલી શોધ નથી. ૧૯૭૪માં જયપ્રકાશ નારાયણે જ ઇન્દિરા ગાંધી વિષે કહેલ કે તે સીધા કામ પણ વાંકી રીતે કરે છે. આ તો જયપ્રકાશ નારાયણનું તારણ હતું. પણ જો આપણે માહિતિવગરના તારણને માન્ય ન રાખતા હોઈએ તો તત્કાલિન ઉદાહરણ એ હતું કે “નવનિર્માણના આંદોલન”નો હેતુ ભ્રષ્ટાચાર હટાવવાનો હતો. એટલે પ્રથમ માગણી મુખ્ય મંત્રી (ચિમનભાઈ પટેલને) દૂર કરવાની હતી. બીજી માગણી વિધાનસભાનું વિસર્જન કરવાની હતી. તત્કાલિન વિધાનસભામાંના ૧૬૨ સદસ્યોમાંથી નહેરુવીયન કોંગ્રેસના ૧૪૦ સદસ્યો હતા. મોરારજી દેસાઈના ગુજરાતમાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસ માટે ૧૪૦ બેઠકો જીતવી લગભગ અશક્ય હતું. પણ ૧૯૭૧નું પાકિસ્તાન સાથેનું જે યુદ્ધ ભારત પોતાની ભૌગોલિક અનુકુળતા અને પાકિસ્તાન પોતાની ભૌગોલિક અને રાજકીય પ્રતિકુળતાને કારણે જીતી ગયેલ તેનો ઇન્દિરાગાંધીએ ભરપૂર લાભ લીધો અને ૧૯૭૨નું ગુજરાતની વિધાનસભામાં ૧૪૦ બેઠકો જીતી ગયેલ. મુખ્ય મંત્રીને હટાવવા પોષાય તેમ હતું કારણકે આમેય તે ઇન્દિરા ગાંધીની પસંદગીના ન હતા પણ બહુમતિ સદસ્યોએ તેમને ચૂંટેલા. એટલે નવ નિર્માણનું આંદોલનનું પ્રથમ ધ્યેય ઇન્દિરા ગાંધીને પણ મન પસંદ હતું. નહેરુવીયન કોંગ્રેસીઓ ૧૯૮૦ પછી એમ પણ કહેતા હતા કે નવનિર્માણનું આંદોલન તો ઇન્દિરા ગાંધીએ જ કરાવેલ. (જો કે આ તો “કહેતા બી દિવાના ઔર સુનતા બી દિવાના” જેવી વાત છે. આપણે તેની ચર્ચા નહીં કરીએ).

વિધાનસભાનું વિસર્જન ઇન્દિરા ગાંધીને પોષાય તેમ ન હતું. આંદોલન અને માગણી પ્રબળ હતી. મોરારજીભાઈની સંસ્થા કોંગ્રેસ અને બીજા અપક્ષ ધારા સભ્યોએ તો રાજીનામા આપીજ દીધેલ. અત્યારે જેમ પાટીદારના આંદોલનને ગુજરાતના સમાચાર પત્રો અને ટીવી ચેનલો બહોળી પ્રસિદ્ધિ આપે છે તેમ તે વખતે આથી પણ વધુ પ્રસિદ્ધિ સમાચાર પત્રો આપતા હતા. કારણ એ હતું કે તે આંદોલન કોઈ એક કોમની સંકુચિત મનોવૃત્તિને પોષવા માટે ન હતું પણ વ્યાપક હિત માટે હતું. પાટીદારોનું આંદોલન જો તે વખતે થયું હોત તો તે વખતના યુવકો પાટીદારોને વીણી વીણીને મારત.

નહેરુવીયન કોંગી ધારાસભ્યો ઉપર રાજીનામા માટે ધોંસ વધતી જતી હતી એટલે લગભગ ૧/૩ જેટલા ધારા સભ્યોએ રાજીનામું આપી દીધું. કોઈને પણ શંકા ન હતી કે આવી ખંડિત ધારાસભા ચાલી શકે. તો પણ ઇન્દિરા ગાંધી તે વિધાનસભાને વિસર્જિત કરવામાં માનતી ન હતી. તે સમય પસાર કરવા માગતી હતી. એટલે તેણે વિધાન સભા નિલંબિત (સસ્પેન્ડ) કરી દીધી. પણ વિસર્જનની માગણી ચાલુ રહી. મોરારજી દેસાઈ આમરણાંત ઉપવાસ ઉપર ઉતર્યા. ગુજરાતના આંદોલનની મુલાકાત દેશના નેતાઓ લેવા માંડ્યા. ઇન્દિરા ગાંધીએ અંતે વિધાનસભાનું વિસર્જન કર્યું. કદાચ આવા કારણ થી જયપ્રકાશ નારાયણે ઇન્દિરા ગાંધી વિષે કહેલ કે તે સીધા કામ પણ વાંકી રીતે કરે છે.  આ તો આપણે સીધા કામની વાંકી રીતની વાત કરી. વાંકા કામની વાંકી રીતો વાળી, નહેરુવીયન કોંગ્રેસને લગતી  તો અનેક કથાઓ છે.

(૧) મહાગુજરાતનું ૧૯૫૬નું આંદોલનઃ ગાંધીજીએ કહેલ કે ભાષાવાર રાજ્ય રચના કરવી જેથી આમ જનતા પણ પોતાની ભાષામાં સરકાર સાથે સંવાદ કરી શકે. મહારાષ્ટ્રમાં અને ગુજરાતમાં પોતાની ભાષાના રાજ્ય માટે આંદોલન ચાલુ થયાં. તેમ ગુજરાતમાં પણ મહાગુજરાતનું આંદોલન થયું. જો ભાષાવાર રાજ્ય રચના થાય તો ૧૯૫૭માં કોંગ્રેસ મહારાષ્ટ્રમાં સત્તા ગુમાવે તેમ હતું.  પોતાનો લાભ જોવામાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસે દ્વિભાષી રાજ્ય ( મુંબઈ ઈલાકો એટલે કે ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, કોંકણ, મુંબઈ, મહારાષ્ટ્ર અને કર્નાટકનો અમુકભાગ) કર્યું. મુંબઈ શહેરનો પ્રશ્ન ઉભો કરી ગુજરાતી અને મરાઠી લોકોને ઝગડાવ્યા. ઓળઘોળ કરીને બધો વાંક મોરારજી દેસાઈ ઉપર ઢોળ્યો. મોરારજીને મહારાષ્ટ્રમાં બદનામ કર્યા. જેમ ચીન સાથેના યુદ્ધના પરાજયમાં બધો દોષ વીકે મેનન ઉપર ઢોળેલ તેમ. કટોકટીનો દોષ બધો સંજય ગાંધી ઉપર અને સરકારી અધિકારીઓ ઉપર ઢોળેલ.

નહેરુવીયન કોંગ્રેસ પટેલોને કેવી રીતે ફસાવી શકી છે?

પહેલાં એ સમજી લો કે નહેરુવીયન કોંગ્રેસ એક માયાવી રાક્ષસ છે. રાક્ષસ સહેલાઈથી મરતો નથી. તેને એક ઈશ્વર વરદાન આપે તો કોઈ તેને મારી શકતું નથી. શિવ, વિષ્ણુ, ગણેશ, કાર્તિકેય કે માતાજી એ આવવું પડે છે. રાક્ષસનું એક ટીપું ધરતી ઉપર પડવું ન જોઇએ. નહીં તો તેમાંથી વળી રાક્ષસો પેદા થાય. જેમકે નહેરુવીયન કોંગ્રેસ માંથી બીજા તેના જેવા જ સંસ્કારવાળા કેટલા વંશવાદી રાક્ષસો પેદા થયા?

(૨) અમદાવદ મ્યુનીસીપલ કોર્પોરેશનની ચૂંટણી ૧૯૫૬ (?)

મહાગુજરાત જનતા પરિષદના આંદોલનમાં કોંગ્રેસ સામે મોટો પડકાર અમદાવાદ શહેરમાં થયો. કોંગ્રેસ માટે ચૂંટણી લડવી મુશ્કેલ હતી.

“સર્વનાશ સમુત્પન્ને અર્ધં ત્યજતિ પંડિતઃ” જો બધું જ ગુમાવવાનુમ આવે તો શાણો માણસ અડધું ત્યજી દે છે. જેમ ઢેઢગરોળી ઉપર આક્રમણ થાય તો ઢેઢગરોળી પોતાની પૂંછડી છોડી દે છે એટલે શિકારીનું ધ્યાન ઢેઢગરોળીની પૂંછડી ઉપર જાય છે અને ઢેઢગરોળી ભાગી જઈને પોતાની જાત બચાવી લે છે.

અહીં શું થયું?

કોંગ્રેસમાંથી એક હિસ્સો છૂટો પડ્યો. એનું નામ બન્યું નાગરિક પક્ષ. એ ચૂંટણી લડ્યો. કોંગ્રેસ ચૂંટણી લડી જ નહીં. તે વખતે શેઠીયાઓ વિશ્વસનીય ગણાતા અને ગરીબ પૈસાદાર વચ્ચે કોઈ સંઘર્ષ ન હતો. અમદાવાદની જનતા સમજી આ તો મહાગુજરાત જનતા પરિષદ જ છે. નાગરિક પક્ષ જીત્યો. બધું થાળે પડ્યું એટલે નાગરિક પક્ષે પોતાનો  કોંગ્રેસમાં વિલય કર્યો.

(૩) ૧૯૬૨માં ચીન સાથેના યુદ્ધમાં હાર મળેલ એટલે નહેરુએ ૧૯૫૦ના દશકામાં છૂટા પડેલ પ્રજાસમાજવાદી પક્ષને પટાવીને કોમ્ગ્રેસમાં ભેળવી દીધેલ.

(૪) ૧૯૭૭માં જનતા પ્રવાહમાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસમાંથી તૂટી યશવંતરાવ ચવાણે રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ પક્ષ સ્થાપ્યો. અને ૧૯૮૪માં વળી પાછો નહેરુવીયન કોંગ્રેસમાં તેનો વિલય કર્યો.

(૫) ૧૯૭૯માં જગજીવનરામે રીયલ કોંગ્રેસ પક્ષ સ્થાપ્યો અને ૧૯૮૦-૮૧માં તેનો નહેરુવીયન કોંગ્રેસમાં વિલય કર્યો.

(૬) ચરણસીંગે જનતાદલ સ્થાપેલ જે અત્યારે નહેરુવીયન કોંગ્રેસનો સહયોગી છે.

(૭) જનતાદલ માંથી છેડો પાડી લાલુ યાદવે આરજેડી સ્થાપેલ જે અત્યારે નહેરુવીયન કોંગ્રેસનો સહયોગી પક્ષ છે.

(૮) દત્તા સામંતના જોરને તોડવા નહેરુવીયન કોંગ્રેસે શિવસેનાને ઉભી કરી. ટેક્ટાઈલ મીલો પણ તોડી અને દત્તા સામંતને પણ તોડ્યો. આ શિવસેનાએ ૧૯૭૫માં, કટોકટીમાં ઇન્દિરાને ટેકો જાહેર કરેલ. ૨૦૧૫માં તાજેતરમાં જ નહેરુવીયન કોંગ્રેસને જીવાડવા શિવસેનાએ બિહારમાં પોતાના સહયોગી પક્ષ બીજેપીનો વિરોધ કર્યો, પોતાના ઉમેદવાર ઉભારાખ્યા અને નીતીશકુમાર જેણે બિહારી – બાહરી જેવા વિભાજનવાદી નિવેદનો આપ્યા તે નીતીશકુમારને આ શિવસેનાએ અભિનંદન આપ્યા અને બીજેપીની નિંદા કરી.

(૯) વાસ્તવમાં મહારાષ્ટ્રમાં જો નોકરી, લારીગલ્લાના અને જાહેર માર્ગો પર થતા અતિક્રમણવાળા વ્યવસાયમાં મરાઠી હિતોને નુકશાન કરતા હોય તો મુંબઈ માટે આ બાહરી લોકો પણ છે. પણ શિવસેના નહેરુવીયન કોંગ્રેસનો સાંસ્કૃતિક હિસ્સો હોવાથી તે કદી નહેરુવીયન કોંગ્રેસને નુકશાન થાય તેવું નહીં કરે. પોતાને ફાયદો થવો જોઇએ અથવા તો નહેરુવીયન કોંગ્રેસને ફાયદો થવો જોઇએ. બીજેપીને નુકશાન થાય તો વાંધો નહીં. આવું શિવસેના માને છે.

(૧૦) પ્રતિભા પાટિલ ના આર્થિક હિતો વિવાદ થી પર ન હતાં, તો પણ આ જ શિવસેનાએ પ્રતિભા પાટિલની પ્રમુખપદની ઉમેદવારીમાં પ્રતિભા પાટિલ નહેરુવીયન કોંગ્રેસની ઉમેદવાર હતી તો પણ તેને ટેકો આપેલ. આમ સાંસ્કૃતિક રીતે શિવસેના કહો કે એમએનએસ કહો, તે નહેરુવીયન કોંગ્રેસની પૂંછડીઓ છે. નહેરુવીયન કોંગ્રેસ એવી ઢેઢગરોળી છે જે પોતાની પૂંછડીઓને અળગી પણ રાખે છે અને જોડે છે પણ ખરી. નહેરુવીયન કોંગ્રેસ સાદી ઢેઢગરોળી નથી. નહેરુવીયન કોંગ્રેસ માયાવી ઢેઢગરોળી છે. (ઢેઢગરોળીમાં વપરાયેલ શબ્દને ઢેઢ શબ્દ સાથે કોઈ લેવા દેવા નથી. જેમ ઉધરસ છે તેમ ઢેઢગરોળી છે. જેમ કાકીડાને કાકી સાથે કોઈ લેવા દેવા નથી. પૂછો રાજકોટના રહેવાસીઓને. છતાં પણ જો કોઈ જાતિને દુઃખ થયું હોય તો ક્ષમા કરે.)

જેમ પાટીદારોની જાતિવાદી માગણીઓને સરદાર પટેલના સિદ્ધાંતો સાથે કશી લેવા દેવા નથી ફક્ત પટેલ શબ્દ સમાન છે. શિવાજીને અને શિવસેનાને કશી લેવા દેવા નથી. ફક્ત શિવ શબ્દ સમાન છે. આવું તો બધું ઘણું છે. નહેરુવીયન કોંગ્રેસને અને ગાંધીજીના સિદ્ધાંતોને સ્નાન સૂતકનો પણ સંબંધ નથી. ગાંધીજીના સિદ્ધાંતોનું હનન કરવામાં નહેરુ અને નહેરુવીયન કોંગ્રેસ પ્રારંભથી જ અગ્રેસર રહી છે. ગાંધી ટોપી જ ફક્ત સમાન છે. “આયારામ ગયારામ” ના રાજકારણને “સીતારામ”( સીતાના રામ) ના  સિદ્ધાંતો સાથે કશો સંબંધ નથી. ફક્ત રામ શબ્દ જ સમાન છે.

તો શું નહેરુવીયન કોંગ્રેસ પટેલોને બેવકુફ બનાવી રહી છે?

બધા પટેલો બેવકુફ ન હોય. પણ તેનો અર્થ એવો નથી કે પટેલોમાં બેવકુફ કોઈ હોય જ નહીં.

નહેરુવીયન કોંગ્રેસ કહે છે કે અમે સત્તામાં હતા ત્યારે અમે પટેલો માટે ઘણું કર્યું છે.

ભાઈલાલભાઈ પટેલ (ભાઈકાકા)

૧૯૬૭ની ચૂંટણીમાં ભાઈલાલભાઈ પટેલને મુખ્ય મંત્રી બનવામાં એક વહેંત જેટલું છેટું રહી ગયું. ભાઈલાલભાઈ પટેલ જેવી મહાન હસ્તીને જમીનદારોના અને ગરાસદારોના પીઠ્ઠુ, સત્તા લાલચી, જેવા વિશેષણો થી નવાજી તેમને હલકા ચીતરવામાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસે કશું બાકી રાખ્યું ન હતું.

ચિમનભાઈ પટેલ

૧૯૭૨ની ગુજરાત વિધાનસભામાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસના બહુમતિ સભ્યો ચિમનભાઈ પટેલના ટેકામાં હતા. તેમને ૧૯૭૨માં ચૂંટાયેલા બહુમતિ ધારાસભ્યોનો સંપૂર્ણ ટેકો હતો. ચિમનભાઈ પટેલ તો નહેરુવીયન કોંગ્રેસના જ હતા. ચિમનભાઈ પટેલ એક જોરદાર નેતા હતા. છતાં પણ ઇન્દિરા ગાંધીની કોંગ્રેસે તેમને મુખ્ય મંત્રી બનાવવામાં અખાડા કર્યા હતા તે વાત ઇતિહાસને ચોપડે નોંધાયેલી છે. એટલે નહેરુવીયન કોંગ્રેસે આ બાબતમાં ઘણા સવાલોના જવાબો આપવાના છે. કારણ કે ચિમનભાઈ પટેલે, કોંગ્રેસના કુળદેવી ઇન્દિરા ગાંધીને મચક આપેલી નહીં. ચિમનભાઈને નહેરુવીયન કોંગ્રેસમાંથી બરખાસ્ત કરેલ. એટલે ચિમનભાઈ પટેલે, ઇન્દિરાએ તેલીયા રાજાઓ પાસેથી કેવી રીતે પૈસા કેટલા પૈસા ઉઘરાવેલા એ વિષે એક ચોપડી પણ લખેલ. એ ચોપડી કમસે કમ તેમના સુપુત્ર પાસે તો હોવી જ જોઇએ.

આમ નહેરુવીયન કોંગ્રેસ કહે છે કે અમે સત્તામાં હતા ત્યારે અમે પટેલો માટે ઘણું કર્યું એ નિર્ભેળ જુઠાણું છે. તેથી જ નહેરુવીયન કોંગ્રેસ તે બાબતમાં માહિતિ આપશે નહી. “બોલે તો બે ખાય” ના શબ્દ પ્રયોગના પરિપેક્ષ્યમાં નહેરુવીયન કોંગ્રેસીઓએ શું શું કર્યું હતું તે તેઓ ફોડ પાડીને કહેવાની સ્થિતિમાં નથી.

સરદાર પટેલ

નહેરુએ સરદાર પટેલને માટે જે શબ્દો હૈદરાબાદમાં વાપરેલા તે ઇતિહાસના પર્ણો ઉપર વિદ્યમાન છે. દેશની એકતા ખાતર અને કટોકટીને સમયે કોંગ્રેસને તૂટતી બચાવવા સરદાર પટેલે પોતાને થયેલા અપમાનોના કડવા ઘૂંટ ગળેલા.  જે પટેલોના પિતાશ્રીઓએ અને દાદાશ્રીઓએ નહેરુવીયન કોંગ્રેસની ગાળો ખાધી, લાઠીઓ ખાધી અને કટોકટીમાં વિનાવાંકે જેલમાં ગોંધાયા, તે પટેલોના સંતાનો આજે નહેરુવીયન કોંગ્રેસના ખોળામાં બેસી ગયા એ તેમના સાંસ્કૃતિક પતનનો સંકેત છે અને વિધિની વક્રતા પણ છે.

નહેરુવીયન કોંગ્રેસે પટેલો માટે શું કર્યું અને કે બીજેપીએ શું ન કર્યું તેનું તેઓ કોઈ લીસ્ટ આપી નહીં શકે. આમેય તર્ક અને માહિતિપૂર્ણ વાત કરવી તે નહેરુવીયન કોંગ્રેસીઓમાં અને તેમના સાંસ્કૃતિક સાથીઓના (જેમાં હવે અમુક પટેલોએ નામ નોંધાવ્યું છે) સંસ્કારમાં નથી.

જ્યારે અમુક પટેલો અનામત માટે મુસ્લિમ થઈ જવાની ઈચ્છા પણ ધરાવતા હોય ત્યારે તેમના પતનને કોણ રોકી શકે? પટેલો કયા મુસ્લિમ થશે? શિયા કે સુન્ની કે અહેમદીયા? સુફી મુસ્લિમ તો નહીં જ થાય. કારણ કે આ સંતાનોને તો તે સંસ્કારથી બારગાઉનું છેટું છે.

શિરીષ મોહનલાલ દવે.

ટેગ્ઝઃ  નહેરુવીયન કોંગ્રેસ, ઊંટ, વાંકા અંગ, ગૌમાતા, પૂજા, જયપ્રકાશ નારાયણ, નવનિર્માણ, આંદોલન, વિધાન સભા, સદસ્ય, વિસર્જન, ચિમનભાઈ પટેલ, મુખ્ય મંત્રી, ૧૪૦ સદસ્ય, ઈન્દિરા ગાંધી, મોરારજી દેસાઈ, મહાગુજરાત જનતા પરિષદ, દ્વિભાષી રાજ્ય, માયાવી રાક્ષસ, ઢેઢગરોળી, પૂંછડી, બિહારી, બાહરી, પ્રતિભા પાટિલ, શિવસેના, શિવાજી, ગાંધી ટોપી, આયારામ ગયારામ. સીતારામ

Read Full Post »