કોણ તોડશે આ મિલીભગત?
ઘોડો ગાડીની પાછળ લાગે કે આગળ?
સરકારી કાર્યાલયોમાં મોટે ભાગે ગાડી આગળ હોય અને પાછળ ઘોડો હોય છે. આનો અર્થ ફક્ત એટલો જ છે કે જે કામ પહેલાં કરવાનું હોય તે પહેલાં નહીં કરવાનું પણ જે કામ પહેલાં ન કરવાનું હોય તે કામ પહેલાં કરવાનું. અને જે કામ પહેલાં કરવાનું હોય તે થોડું ઘણું કરવાનું અને પછી હરિ હરિ. એટલે કે નહીં કરવાનું.
તમને આશ્ચર્ય લાગશે કે ૧૯૮૩ના ચોમાસામાં મુંબઈમાં ભારે વરસાદ પડેલો. હાઈ કોર્ટે દખલ કરેલી કે છ માસમાં ખાડાઓ પૂરી તો. આ કામ વીસ વર્ષ સુધી ચાલેલ. જેટલા રસ્તા સીમેંટ કાંકરેટના કર્યા તે ખાડા વગરના થયા. પણ આપણા કમીશ્નરો એવા ડાહ્યા કે ડાબી બાજુની ફુટપાથ ના એન્ડથી જમણી બાજુની ફુટપાથના એન્ડ સુધી ને રસ્તો ન ગણ્યો. એટલે મુંબઈને ખાડા વગરનું કરવાની તેમની દાનત જ નહતી.
આમેય મુંબઈમાં વરસાદ તો ઘણો જ પડે છે. એટલે જો ક્યારેક દિવસમાં ઘણા કલાક જોરદાર સતત વરસાદ પડે તો રસ્તાઓ બંધ થઈ જાય અને રેલ્વે ટ્રેનો પણ બંધ થઈ જાય.
રસ્તાઓ શું કામ બંધ થઈ જાય?
રસ્તાઓ એટલા માટે બંધ થઈ જાય (એટલે કે ગોઠણ જેટલા પાણી ભરાઈ જાય) કારણ કે ગટરો બરાબર સાફ ન હોય એટલે પાણીને જવાની જગ્યા ન હોય.
ગટરો શા માટે બંધ થઈ જાય?
કારણ કે ગટરોમાં કચરો હોય.
ગટરોમાં કચરો શા માટે હોય?
કારણ કે રસ્તો સાફ કરવાવાળા અને કચરો ઉપાડવાવાળા ભીન્ન ભીન્ન હોય. રસ્તો સાફ કરવાવાળા/વાળી કચરાની ઢગલીઓ કરે અને કચરો ઊઠાવવા વાળા યોગ્ય સમયે (ફાવે ત્યારે) હાથ લારી લઈને આવે અને કચરો ઉઠાવે.
રસ્તો સાફ કરવાવાળી તો હિરોઈનો જેવી સ્ટાઈલીસ્ટ (અદાઓવાળી) હોય. એ તેમની અદાઓથી રસ્તો સાફ કરે. ગટરની નજીકમાં નો કચરો તો જો ઢાંકણું ખુલ્લું હોય અને અથવા ગટર ખુલ્લી હોય તો ગટરમાં જ નાખે. જેટલી ઢગલીઓ ઓછી બને એટલું સારુંને? આપણા ભાઈઓને એટલી ઓછી ઢગલીઓ ઉપાડવી પડે. આપણા મ્યુનીસીપલ કમીશ્નરો આવી કર્મચારીઓની દગડાઈને કારણે, કચરો ભરેલી ગટરો સાફ કરવા માટે, વધારાના કરોડો રુપીયાની જોગવાઈ કરે છે. અને પોતાની પીઠ થાબડે છે. આ વધારાનો ખર્ચો તેમની સપ્લીમેન્ટરી ખાયકી થઈ. કોન્ટ્રાક્ટર વળી પાછો આમાંથી પણ પૈસા બનાવે. આ ગટરોની સફાઈ પણ્ ઢગલી–સીસ્ટમ થી જ થાય છે. ઢગલીઓ કરવાનો સમય અને ઢગલીઓ ઉઠાવવા વચ્ચે નો સમય, કલાકો થી દિવસો સુધીનો હોઈ શકે.
પણ આમાં ઘોડો અને ગાડી ક્યાંથી આવ્યા?
ઉપરોક્ત અફલાતુન પ્રણાલી એ ફક્ત મુંબઈની જ વાત નથી. પ્રત્યેક મહાનગર, નગર, ગામ અને ગામડાં, બધાની જ આવી રીતરસમો છે.
રસ્તાઓ ઉપર પાણી ભરાઈ રહે એટલે નગરપાલિકાના લાગતા વળગતા કર્મચારી (અધિકારીઓ સહિત)ને ઘી કેળાં થઈ જાય છે. રસ્તો ગમે ત્યારે બનાવ્યો હોય પણ તેમાં નબળો બન્યો હોય તો પણ સબળામાં ખપાવી શકાય.
ટેન્ડર ના સ્પેસીફીકેશન જ એટલા નબળાં અને ક્ષતિપૂર્ણ હોય કે ખાડાઓને અવકાશ રહે જ. રી–સરફેસીંગનું ટેન્ડર પણ રસ્તાની સમગ્ર પહોળાઈને અનુલક્ષીને ન આવરે. કારણ કે આવું કરે તો કટકી ક્યાંથી મળે? ફુટપાથોને રસ્તાનો હિસ્સો ન ગણવો તે પણ કટકી માટે આવશ્યક છે. રસ્તાની કિનારીઓ ફુટપાથ સુધી અડાડવાની જરુર નથી. ફુટપાથ રસ્તાનો ભાગ ન હોવાથી તેને સમતલ કે પાકી કરવાની જરુર નથી. આવી અણઘડતા તો તમને જ્યાં પગ મુકો ત્યાં જોવા મળશે.
એવા અગણિત સ્પોટ હશે કે જ્યાં તમને ખબર ન પડે કે તમારે બીજા વાહન સવારોની અરાજકતા થી તમારા વાહન ને બચાવવું કે રસ્તાના ખાડાઓથી તમારા વાહનને બચાવવું!
વાહનવ્યવહારને સરકાર નિયંત્રિત કરે તે આવકાર્ય છે. વાહન ચાલકની અનિયંત્રિતતા બદલ તેનો દંડ કરે તે પણ આવકાર્ય છે. આ દંડ પ્રમાણ અતિ ભારે હોય તે પણ આવકાર્ય છે.
વાહનવ્યવહારના નિયમોનો ભંગ કરે અને તમે એટલે કે સરકાર માઈબાપ તેનો દંડ વસુલ કરો એ પહેલાં તમે પોતે વાહનવ્યવહારના તમારે પોતાને પાળવાની જોગવાઈઓનો તો અમલ કરો. તમે કદાચ કહેશો કે અમે કરીએ જ છીએ પણ શું થાય સાલો વરસાદ બધું બગાડી નાખે છે. જો કે અમે હવે કૃતનિશ્ચયી છીએ અને અમે અઠવાડીયામાં બધું ઠીક કરી દઈશું.
તમારી આદતો જનતા સુપેરે જાણે છે.
જનતાને ખબર છે કે સરકાર ૫% કામ જ કરશે. બાકીના ૯૫ટકા કામો તો વર્ષો સુધી અધિકારીઓને દેખાશે પણ નહીં. છાપામાં સમાચાર છપાવશે અમે આટલા હજાર ખાડા પૂર્યા. અમે જનજારુતિ માટે આટલા બોર્ડ લગાડ્યા …. આટલી માનવ સાંકળો કરી અને કરાવડાવી … આટલી મેરેથોન દોડ કરી…. આટલા જનજાગૃતિના સંવાદો ગોઠવ્યા …. આટલી સોસાઈટીઓમાં જઈને લોકોને સમજાવ્યા … હે જનતા, અમે તમારે માટે શું શું નથી કરતા …. !!!
હા ભાઈ કમીશ્નર, તમે બધું કરશો , સિવાય કે તમને જે માટે પગાર મળે તે કામ.
મ્યુનીસીપાલીટીનું બીજું નામ છે “શહેર સુધરાઈ”. ગામને સાફ સુથરું રાખવામાં સફાઈ, સુધરાઈ, દબાણ હટાવ, ગેરકાયદેસર બાંધકામ ન થાય, લોકોની તંદુરસ્તી …. એ બધું આવી જાય.
ભાઈ કમીશ્નર (કમીશ્નર એટલે આખી નગરપાલિકા નો સ્ટાફ), તમારે બીજું કશું કરવાની જરુર નથી. તમે ફક્ત તમને જે માટે ના પગાર મળે છે તે કામ તેના નિયમો અનુસાર કરો તો તે પૂરતું છે.
સરકારી ટ્રાફિક કંટ્રોલની સીસ્ટમ કેવી છે?
શું તમે જે ૧૦૦ વાહન ચાલકોએ ટ્રાફિક નિયમોને ભંગ કર્યો છે તે સોએ સોને દંડિત કરી શકો છો? વાહન ચાલક ગમે ત્યાં હોય, તેણે ટ્રાફિક નિયમનો ભંગ કર્યો એટલે પકડાયો જ, એવી સીસ્ટમ તમે ઉત્પન્ન કરી છે? ના જી.
૧૦૦ ટકા અસરકારક સીસ્ટમ ઉભી કરવી અશક્ય છે?
ના જી, અશક્ય તો કશું નથી.
તમે દર અર્ધા કિલોમીટરે અને દરેક ચાર રસ્તે સીસીટીવી કેમેરા મુકી શકો છો? મુક્યા છે? ના જી.
જે વાહન ચલાવવાના નિયમ ભંગ કરે તે પકડાય અને પકડાય જ તેવી સીસ્ટમ બનાવી શકો છો? હાજી. પણ અમે જાણી જોઈને આવું કરતા નથી. કારણ કે અમારે સરકારી નોકરોને પૈસા ખાવા છે.
અમદાવાદમાં અમુક જગ્યાએ સીસીટીવી કેમેરા ગોઠવ્યા છે. વાહન ચાલકે સીગ્નલનો ભંગ કર્યો કે તરત જ સીસ્ટમ દ્બારા આપોઆપ ઉત્પન્ન થયેલો મેમો, વાહન ચાલક્ને ઈ–મેલ દ્વારા મોકલાઈ જાય. આ દંડ ભરવાની જવાબદારી વાહન ચાલકની છે. જો તેણે ૧૫ દિવસમાં વિરોધ પણ ન કર્યો અને પૈસા પણ ન ભર્યા તો બીજો પેનલ્ટીનો મેમો ઉત્પન્ન થશે.. અને આ થવો જોઇએ. જો આટલેથી પણ વાહન ચાલક ન સમજે તો એવી સીસ્ટમ ગોઠવી શકાય કે વાહન ચાલક જ્યારે તે વાહન લઈને રોડ ઉપર નિકળે તો ટ્રાફિક પોલીસના કન્ટ્રોલ રુમમાં એલાર્મ વાગે અને કન્ટ્રોલ રુમના ઓપરેટરને વાહનનું લોકેશન અને નંબરની જાણ કરે.
“અમને પૈસા ખાવા દો”
પણ આવું ન થયું. કારણ કે જે કંઈ પણ અધકચરી અને મર્આયાદિત ઑટોમેટિક સીસ્ટમ હતી તેને પણ સરકારી અધિકારીઓ નિસ્ફળ બનાવવા માગતા હતા. કારણ કે તેમની ડાબા હાથની કમાઈને ઘાટો પડતો હતો. અમુક વાહન ચાલકોએ પૈસા ભર્યા અને બાકીના વાહન ચાલકોએ પૈસા ન ભર્યા. ન ભર્યાનો આંકડો લાખો રુપીયામાં પહોંચી ગયો.
સરકારી અધિકારીઓએ કહ્યું કે “વાહન ચાલકો પૈસા નથી ભરતા તો અમે શું કરીએ?” અધિકારીઓના અધિકારીઓને અને મંત્રીઓને આ વાત શીરાની જેમ ગળે ઉતરી ગઈ.
“જૈસા થા વૈસા હી રખ્ખો (જૈસે થે વાદી હોના હમારી પ્રકૃતિ હૈ)”
પહેલાંની જેમ જ, ટ્રાફિક પોલીસ સ્થળ ઉપર જ દંડ વસુલ કરે એવું ઠેરવ્યું. સાલા વાહન ચાલકો ઈ–મેલ દ્વારા મોકલેલ મેમો ની કદર જ નથી કરતા. અમે શું કરીએ? અમે તે કંઈ મરીએ?
ધારો કે,
ધારો કે કોઈ એક ટ્રાફિક પોલીસે એક વાહન ચાલક કે જેણે ટ્રાફિક નિયમનો ભંગ કર્યો હતો તેનો મેમો ફાડ્યો. અને તે વાહન ચાલકે તે પૈસા આપવાની ના પાડી. તો તે ટ્રાફિક પોલીસ શું કરશે? તે ટ્રાફિક પોલીસ તે વાહન ચાલકનું વાહન જપ્ત કરશે. અને કહેશે કે તમે પહેલા પૈસા ભરો પછી જ તમને તમારું જપ્ત કરેલું વાહન પરત મળશે.
ઈ–મેમોના કેસમાં પણ આવું થઈ જ શકે.
સરકારી માણસ (ટ્રાફિક પોલીસ) કહેશે કે આવા તો લાખો મેમો ફાટ્યા છે. અમે ક્યાં લાખો ઘરો માં જઈએ. અમારી પાસે એટલો સ્ટાફ જ ક્યાં છે!!!
અરે ભાઈ, ઇ–મેમોની લાખોની સંખ્યા તો તમારી લાંબા સમયની નિસ્ક્રીયતાને કારણે થઈ. તમે જો બે પાંચના વાહન ચાલકોને ઘરે જઈને વાહનો જપ્ત કર્યા હોત તો બાકીના અચૂક દંડની રકમ ભરી જાત. પણ ટ્રાફિક પોલીસ ખાતાના અધિકારીઓને આવું કશું કરવું જ નથી. એટલે જ તો અરાજકતા વધતીને વધતી જાય છે.
“અમારો વટ પડવો જોઇએ ને !!” સરકાર ઉવાચ.
ટ્રાફિક પોલીસ ગુન્હાસ્થળે જ પૈસા વસુલ કરે તો તેનો વટ પડે. ટ્રાફિક પોલીસને દંડ કરવાની તો ઠીક, પણ દંડ ન કરવાની પણ સત્તા મળી જાય છે.
ઘમંડી કે માલેતુજાર વાહન ચાલકોનો પણ વટ પડે. “મને તું ઓળખતો નથી? હું કોણ છું ખબર છે? મને કાયદો અડતો નથી. તને આ ખબર નથી?”
ટ્રાફિક પોલિસના સાહેબોને પણ નિરાંત. તેઓ ટ્રાફિક પોલીસ ને કહેશે કે તારે આટલા કેસો લાવવાના, આટલા લખવાના અને આટલા અમને રોકડા આપવાના. આ તારો ટાર્જેટ. જલસા કર બેટા. તારું પણ ભલું અને મારું પણ ભલું અને આપણા સાહેબોનું પણ ભલું.
સ્થાનિક સરકારની ટ્રાફિકના નિયંત્રણ માટે શું ફરજ છે.
સૌ પ્રથમ તો માર્ગને લગતી વ્યાખ્યાઓ બદલોઃ
(૧) રસ્તો એટલે ફુટપાથ સહિતનો રસ્તો. નાનામાં નાની ફુટપાથ પણ પહોળાઈમાં દોઢ મીટરથી નાની હોવી ન જોઇએ. આટલી જગ્યા વ્હીલચેર માટે જરુરી છે. ભલે કમીશ્નરના ભેજાની બહારની વસ્તુ હોય.
(૨) મકાન એટલે રહેણાક કે દુકાન, કે સંકુલ કે જેની રોડ સાઈડ તરફ નિયમ અનુસાર પાંચ મીટર ખુલ્લી, પાકી અને ક્લીયર જગા હોય.
(૩) મકાનના નામ, દુકાનના નામ, સંકુલના નામના સાઈન બોર્ડ ની સાઈઝ અને સ્થાન સુનિશ્ચિત કરો. સંકુલ ના નિયમો બનાવો. દરેક સંકુલમાં અને ડીપાર્ટમેન્ટલ સ્ટોરમાં વોશરુમના નિયમો અને સાઈન બોર્ડ બનાવો. મકાનની બહાર પાર્કીંગના બોર્ડ બનાવો જેથી પાર્કીંગ શોધવું ન પડે.
(૪) દુકાનો કરવાના નિયમો કડક કરો. દુકાન જેટલા ચોરસ ફુટ ની હોય તેના પ્રતિ સો ચોરસફુટના હિસાબે પાંચ વાહન પાર્કીંગની જગ્યા હોય તો જ તેને દુકાન કરવાની પરમીશન આપો. પાર્કીંગની જગ્યા હોવી તે દુકાનદાર માટે આવશ્યક ગણાવવું જોઇએ. વાસ્તવમાં તો કોમર્સીઅલ કોંપ્લેક્સને જ મંજુરી આપવી જોઇએ. છૂટક દુકાનોને મંજુરી ન આપવી જોઇએ. મકાનના અમુક માળ પાર્કીંગ માટે હોવા જ જોઇએ. પાર્કીંગની દીશા બતાવતા સાઈન બોર્ડ હોવા જોઇએ અને સરળતાથી ધ્યાનમાં આવે એમ રાખવા જોઇએ. રસ્તા ઉપર એક પણ વાહન કે લારી ગલ્લો કે પાથરણાવાળો ન હોવો જોઇએ. રસ્તાની વ્યાખ્યામાં ફુટપાથ પણ આવી જાય.
પાર્કીંગની જગ્યા પાકી, અને પાકી માર્કીંગ લાઈનો વાળી હોવી જોઇએ. રસ્તા ઉપર પાર્કીંગના દિશાસૂચક બોર્ડ હોવા જોઇએ.
(૬) સ્પીડ લીમીટના સાઈન બોર્ડ ઓછામાં ઓછા એક કિલોમીટરે અને દરેક વળાંકે હોવા જોઇએ, પછી એ રોડ, હાઈવે હોય કે શહેરી રોડ હોય કે ગલીનો રોડ હોય.
(૭) રોડ ઉપર ઝીબ્રા ક્રોસીંગ, સ્ટોપ લાઈન અને લેન માર્કીંગ પાકા હોવા જોઇએ.
(૮) રોડ ડીવાઈડર એક લેન જેટલાં પહોળાં હોય અને તેના ઉપર ઓછામાં ઓછાં ચાર ફુટ ઉંચા ફુલના છોડ હોવા જોઇએ. જ્યાં રોડ ડીવાઈડરની જગ્યા એક લેન જેટલી પહોળાઈ રાખવી શક્ય ન હોય ત્યાં ચાર ફૂટ ઉંચી દિવાલ હોવી જોઇએ.
(૯) આવનારા રોડ અને જગ્યાના નામોના ડીસ્પ્લે બોર્ડ સમાન રીતે અને સુનિશ્ચિત સમાન કદના હોવા જોઇએ. તેના સ્ટાન્ડર્ડ નક્કી કરવા જોઇએ.
(૧૦) રસ્તા ઉપર વળાંક, રોડ બાઈફર્કેશન, રોડ સીમા, યલો લાઈન, ઓવરટેક બંધી–છૂટ્ટી … જેવા સાઈન બોર્ડ અને માર્કીંગ અચૂક રાખવા જોઇએ
ટ્રાફિક નિયમોના ભંગ
(૧) બે પૈડા વાળા વાહન ચાલકે અને સાથે બેઠેલાએ હેલમેટ ન પહેરવી, અને ચાર પૈડા કે તેથી વધુ પૈડા વાળા વાહન ચાલકે અને પાસે બેઠેલાએ સીટબેલ્ટ ન બાંધવો.
(૨) મોબાઈલ કાને લગાડવો.
(૩) માન્ય કરતાં વધુ સવારી બેસાડવી,
(૪) અવારનવાર લેન બદલવી,
(૫) સ્પીડ લીમીટનો ભંગ કરવો, અને અથવા વાહન ઉપર સ્ટંટ કરવા
(૬) ખાસ પ્રયોજન વગર, લેનની મધ્યમાં વાહન ન ચલાવવુ.
(૭) લેનમાં બીજા વાહનને તેની ડાબી બાજુથી ઓવરટેક કરવું
(૮) આગળના વાહન સાથે કે જમણી બાજુના વાહન સાથે ભટકાઈ જવું,
(૯) ખોટી લેનમાં આવી જવું. અને ટ્રાફિકને અડચણ રુપ થવું. દા.ત. ડાબી બાજુની છેલ્લી લેન ડાબી બાજુના રસ્તે જવા માટે હોય છે. બાઈક અને ગાડીવાળાને સીધા જવું હોય તો પણ આ જગ્યા રોકી લે છે અને રસ્તો બ્લોક કરી દે છે.
(૧૦) સીગ્નલનો ભંગ કરવો,
(૧૧) ટ્રાફિક સીગ્નલ પાસે, સ્ટોપ માર્કીંગ લાઈનથી આગળ નિકળી જવું
(૧૨) ખોટા અવાજવાળા હોર્ન રાખવાં. કેટલાક લોકો બાઈકમાં કારના અવાજવાળા હોર્ન રાખે છે.
(૧૩) આગળના વાહન ચાલકની મજબુરી જાણ્યા વગર હોર્ન વગાડ્યા કરવું.
(૧૪) જ્યાં ટ્રાફિક સીગ્નલ ન હોય ત્યાં ઝીબ્રાક્રોસીંગ આગળ વાહન રોક્યા વગર અને આજુબાજુ જોયા વગર વાહનને આગળ લઈ જવું,
(૧૫)આગળની બેઠકવાળાઓએ સીટ બેલ્ટ ન બાંધવો.
(૧૬) એમ્બ્યુલન્સને કે એવા વાહનોને જગા ન આપવી
(૧૭) ગાડીને પાર્કીંગ પ્લેસની સેન્ટર લાઈન પર પાર્ક ન કરવી
(૧૮) સીગ્નલ ન આપવું
(૧૯) રાત્રે શહેરની અંદર વાહન ચાલકે ફુલ–લાઈટ અને લોંગ લાઈટ રાખવી,
(૨૦) ફેન્સી નંબર પ્લેટ રાખવી,
(૨૧) સ્ટાન્ડર્ડ નંબર પ્લેટને, ઢાંકવી અને અથવા ડેમેજ્ડ કંડીશનમાં રાખવી,
(૨૨) પોતાનું વાહન ગંદુ રાખવું અને પીયુસી ચેક ન કરાવવું.
(૨૩) વાહનમાં ફર્સ્ટ એઈડના સાધનો ન રાખવા,
(૨૪) સ્પેર વ્હીલ ન રાખવું.
(૨૫) ગાડીને ગોબાવાળી અથવા ભાંગી તૂટી રાખવી
હમણાં હમણાં આરટીઓમાં ભીડ શું કામ થાય છે?
અરે ભાઈ કહેવાની જરુર જ નથી. લાઈસન્સ વગર, વીમા વગર અને પીયુસી વગર ઘણું બધું ચાલતું હતું. જાહેર માર્ગની જમીન ઉપર ઠાઠથી રેસ્ટોરાંઓનો ખાણી પીણીનો ચાલતા ધંધાઓ પણ કમીશ્નરને ન દેખાતો હોય તો બીજું તો એમને શું દેખાય?
જો સરકારી નોકરો જવાબદાર બનશે તો જ તેઓ જનતાને સુસંસ્કૃત કરી શકશે. જનતાનો મોટો વર્ગ માને છે કે કાયદાનો ભંગ કરનારાઓને તમે જેલ ની સજા કરો તો પણ ચાલશે.
શિરીષ મોહનલાલ દવે
Third Eye (ત્રીજી આંખ) 